«Әдәбияттан класстан тыш эшләр»

Программа һәм дәреслекләрдә гасырлар дәвамында саналган халык иҗаты һәм язма әдәбиятның иң яхшы үрнәкләре урын алган һәм алар сыйныфтан сыйныфка киңәя, төрләнә, катлаулана барып татар әдәбиятының бай мирасы, анда якланган һәм сакланган гомумкешелек кыйммәтләре белән таныштыра, дөньяга карашны киңәйтергә, әдәби зәвыкны үстерергә, иң мөһиме, әдәби белем – күнекмәләрне формалаштырырга ярдәм итә. Яңа әсәр белән танышканда, аның үзенчәлекләрен, төп идеясен, автор позициясен аңлый белергә, ягъни аларны яңа ситуациядә файдаланырга җирлек әзерли.

Мәктәптә үткәрелә торган күптөрле чаралар, шул исәптән класстан тыш эшләр дә әлеге максатка хезмәт итә.

Класстан тыш эшләр алып бару− балаларга төп белем бирүнең, аларның шәхес буларак үстерүнең аерылгысыз бер өлеше.

Класстан тыш эшләр − исеменнән үк күренгәнчә − дәрес кысаларына бикләнмәгән, әмма шул ук вакытта балаларның белемен дә, зиһенен дә үстерә торган, аларның гамәли шөгыльләренә, зәвыкларына, сәләт-мөмкинлекләренә уңай тәэсир иткән, әлеге файдалы чараларның һәммәсен ял һәм төрле уеннар белән бергә бик тә оста бәйли торган белем һәм тәрбия сәгатьләре ул. Мондый чараларны үткәрүдә, гадәттә укытучылар үзләре дә, ата-аналар да, мәктәпкә шефлык итүче оешма вәкилләре дә катнашырга мөмкин.

Спорт сарайлары, китапханәләр, балалар һәм яшүсмерләрнең ял вакытларын оештыруга бәйле башка төр мәдәният учаклары ярдәмен файдалану мөмкинлеге хакында әйтеп –сөйләп тору да артык булыр иде. Тик шунысы бик тә мөһим: укучыларның класстан тыш чараларында үз эшен, үз һөнәрен яхшы белгән, тәрбия эшенең барлык нечкәлекләрен тирән тойган кеше катнашырга тиеш. Бу кеше, иң беренче чиратта, укытучы.

Укытучыларның эш тәҗрибәсендә тематик әдәби иртә, сыйныфтан тыш уку дәресе, әдәби түгәрәк, конкурс, викторина, олимпиада үткәрү, стена газетасы һәм әдәби бюллетень чыгару һәм башка эш төрләре урын алган. Аларны тормышка ашыруның нәтиҗәле юллары турында методик эчтәлекле хезмәтләр кирәк. Татар галимнәре, тел белгечләре бу өлкәдә берникадәр хезмәтләр яздылар. Мәсәлән Д.Ф. Заһидуллина, Ф.Ф. Исламов, Ш.Ш. Җәләлиева, Я. Ханбиков, Ә.Н.Хуҗиәхмәтов.

Рус әдәбиятында класстан тыш эшләр методикасы яхшы өйрәнелгән, методик әсбаплар күп чыгарылган. Ә татар әдәбиятыннан класстан тыш эшләр методикасының бик күп мәсьәләләре хакында сөйләшәсе бар әле.

Эшнең актуальлеге: татар филологиясе өлкәсендә класстан тыш эшләрнең аз өйрәнелүе.

Эшнең максаты: татар теле һәм әдәбияты буенча класстан тыш эшләрнең методикасын өйрәнү.

Әлеге максатка ирешү өчен безнең алга түбәндәге бурычлар куелды:

− Темага кагылышлы махсус хезмәтләр белән танышу;

− Класстан тыш эшләрнең төрләрен барлау;

− Тел атналыгы мисалы нигезендә класстан тыш чара үткәрү методикасын күрсәтү.

Эшнең объекты−мәктәптә татар теле һәм әдәбияты фәннәреннән класстан тыш эшләр.

Эшнең предметы− мәктәптә татар телендә оештырылучы класстан тыш эшләр.

Тикшерү алымнары: 1) теоретик һәм фәнни-методик әдәбиятка анализ; 2) татар теле һәм әдәбияты фәне укытучыларының эш тәҗрибәсен өйрәнү; 3) тикшерү эшен башкаручының шәхси күзәтүләре; 4) конкрет бер класстан тыш чара үткәрү буенча практик үрнәк эшләү.

Тикшеренү эше кереш, теоретик һәм методик өлешләрдән, йомгаклау, кулланылган әдәбият исемлегеннән тора.

Кереш өлештә теманың актуаллеге, максат−бурычлары, обекты, предметы, тикшеренү алымнары һәм структурасы күрсәтелә.

Теоретик өлеш өч бүлектән гыйбарәт. Беренче бүлектә класстан тыш эшләрнең укучыларга белем бирүдәге әһәмияте бәян ителә. Икенче өлештә класстан тыш чараларга хас мөһим принциплар билгеләнә. Өченче бүлектә класстан тыш эшләрнең формалары һәм ысулларына анализ ясала.

Методик өлештә тел атналыгы үткәрү буенча методика тәкдим ителә.

Йомгаклау өлешендә тикшернү эше буенча гомуми нәтиҗәләр ясала.

Кулланылган әдәбият исемлегендә тикшеренү барышында кулланылган чыганаклар күрсәтелә.

Әлеге чыгарылыш эше татар теле һәм әдәбияты фәне укытучыларына, укытучылар хәзерләүче югары уку йортлары студентларына кызыклы булыр дип уйлыйм. Эш нәтиҗәләрен укыту процессында материал буларак дәресләрдә, лекция, семинарларда кулланып була. Шулай ук студентларга фәнни хезмәтләр язуда да ярдәме тими калмас.

Класстан тыш эшләр дәрес алдына куелган белем һәм тәрбия бирү мәсьәләләрен чишүне күз алдында тоталар, һәм аларның төп максаты− укучыларда әдәбиятны тирәннән өйрәнүгә, халыкның рухи хәзинәсеннән мөмкин кадәр тулырак файдаланырга, аны сакларга һәм баетырга омтылыш тудыру.

Класстан тыш эшләр уку эшләре кебек үк, гомумдидактик принципларга нигезләнеп оештырылырга тиеш: максатчанлык, фәннилек, системалылык, эзлеклелек, укучыларның яшь һәм индивидуаль үзенчәлекләрен исәпкә алу, балаларның мөстәкыйльлелеге һәм иҗади активлыгы, тормыш белән бәйлелек.

Әлбәттә, сыйныфтан тыш эшләрнең дәресләр белән тыгыз бәйләнештә булуын онытмаска кирәк.

Чаралар укучыларның әдәбият турындагы белемнәрен киңәйтәләр, тирәнәйтәләр, ныгыталар. Укытучы алдында укучыны җәлеп итү бурычы тора.

Класстан тыш эшләрнең тематикасы, юнәлешләре, төрләре бик күп. Мәктәпләрдә түгәрәкләр, әдәби берләшмәләр, татар теле атналыклары, татар халкының бай гореф-гадәтләре, йолалары, халык авыз иҗатына, шагыйрь, язучы, галим, якташ язучылар иҗатына, эшчәнлегенә, туган якны өйрәнүгә, һәм башка бик күп темаларга кичәләр, класстан тыш уку дәресләре, конференцияләр, диспутлар, әдәби очрашулар, бәйгеләр, ярышлар кебек төрле эшләрне оештырырга мөмкинлек бар.

Класстан тыш эшләрне төрлеләндерү − фәнне тирәнтен үзләштерүгә, тәрбияви культураны үстерүгә, мөстәкыйльлек тәрбияләүгә зур йогынты ясый, кызыксыну уята.1Билгеле, дәрес материалын җиңелдән үзләштерүче укучылар белән беррәттән авырдан үзләштерүче балалар да бар. Шунлыктан укучыларны шушы фән белән кызыксындыру өчен класстан тыш чаралар үткәрүнең роле зур. Материалны авырдан үзләштерүче балалар да бу чараларда бик теләп катнашалар һәм аларның уйлау, фикерләү сәләтләре үсә бара.